Làng Quỳnh Đôi của tôi nghèo lắm. Đến
bây giờ tôi vẫn không hiểu nổi vì sao quê
tôi nghèo đến vậy. Cả làng chỉ có
vài nóc nhà ngói của mấy gia đình có người
đỗ đại khoa, còn lại là những túp
nhà tranh vách đất xiêu vẹo. Chẳng mấy
gia đình được ăn cơm đều
đặn. Bữa ăn của hầu hết mọi
nhà là khoai lát khô cõng vài hạt gạo. Nhà nào
nghèo thì phải cách mấy ngày mới có bữa
ăn như vậy. Nhà tôi lúc đó chắc không
phải nghèo nhất làng, vậy mà vẫn thường
đứt bữa. Những hôm như thế, hai anh
em tôi lại kiếm rau sam, rau mực luộc ăn
trừ bữa. Cha đi kháng chiến, mẹ tần
tảo nuôi hai anh em chúng tôi bằng đôi quang
gánh, đầu này là một thùng nước mắm,
đầu kia là mấy lít dầu. Dân làng nghèo
nên mỗi lần chỉ dám mua một "cút"
(0,25 lít), lại thường mua chịu. Bởi vậy
kiếm được đồng tiền để
sống qua ngày là khó khăn lắm.
Nghèo vậy nhưng dân làng tôi rất hiếu học.
No cũng học, đói cũng học. Năm
ấy, hai anh em sinh đôi chúng tôi lên 6 tuổi, mẹ
cho đến trường. Chắc mẹ phải dành
dụm lâu lắm mới đủ tiền mua cho mỗi
đứa một quyển vở, cái bút, lọ mực.
Và thứ có giá nhất là một mảnh vải
nâu. Mẹ tính toán rất cẩn thện để
cắt được hai cái quần đùi. Cái cho
anh tôi, Cu Lớn thì to, còn tôi Cu Nhỏ thì cái nhỏ
hơn. Sáng sáng, hai anh em tôi "diện" cái quần
đùi tung tăng dắt nhau đến trường
làng, chiều về lại cởi quần ra vắt
lên dây để hôm sau đi học. Chỉ độc
một cái quần, lại phải để dành mặc
đi học, nên khi ở nhà, chúng tôi chẳng mặc
gì, cứ nhông nhông thế đi chơi. Hầu hết
bọn con trai vỡ lòng ở làng đều vậy.
Chúng tôi chưa biết ngượng với bọn
con gái, nhưng gặp thầy giáo thì xấu hổ
lắm.
Chẳng có gì ăn, lại bắt đầu tuổi
lớn nên lúc nao tôi cũng thèm một cái gì đó.
Trưa hôm ấy, tôi đang chơi thì có một
bà cụ gánh toòng teng mỗi đầu quang mấy
mớ dưa đi vào ngõ. Cụ vừa đi, vừa
rao: "Ai mua dưa khơ... ông". Thấy mẹ
hỏi mua, tôi mừng lắm, chạy lại xem mẹ
mặc cả với bà cụ. Cho đến khi mấy
người khác xúm vào thì mẹ không nói gì nữa.
Tôi lo lắng giật áo mẹ: "Mẹ mua đi
mẹ, em thèm lắm!". Mẹ nói: "Đắt
lắm, nhà mình không mua được đâu con
ạ!". Tôi cứ nhìn dán mắt vào mấy mớ
dưa trong rổ. Đó chỉ là những cây cải
già, dài hơn gang tay, nhưng với tôi, nó hấp
dẫn kỳ lạ. Tôi nhớ lại mấy hôm
trước, khi sang chơi nhà hàng xóm, thấy trên
mâm cơm có đĩa dưa với mùi chua chua hấp
dẫn đến nỗi tôi phải chạy ngay về
nhà để tránh cái cảm giác thèm muốn.
Đến bây giờ tôi vẫn không sao hiểu nổi
làm cách nào mà tôi đã "cuỗm" được
hai mớ dưa trước mặt mọi người.
Tôi cầm hai mớ dưa lẩn vào cổng. Gặp
tôi ở sân, mự tôi hỏi: "Mẹ mi mua dưa
đó à?". Tôi "dạ" lí nhí rồi chạy
xuống bếp, vùi hai mớ dưa vào bồ chè
khô.
Mẹ tôi từ ngoài cổng về than phiền
với mự:
- Nỏ biết ai mua không chịu trả tiền
để bà hàng dưa chưởi quá! Tội nghiệp,
chắc bà nớ nghèo lắm nên mất hai mớ dưa
mà cứ vừa chưởi vừa khóc.
Mự tôi hỏi:
- Rứa chị có mua không?
-Không!
- Khi nãy tôi thấy thằng Cu Nhỏ cầm về
hai mớ.
Mẹ tôi tái mặt:
- Thật rứa không Nhỏ?
Tôi lí nhí:
- Dạ... có.
Cha ơi! Răng lại ra ri! - Mẹ nói như
nghẹn giọng. - Mi vô lấy ra đây tau coi!
Tôi vào bếp xách hai mớ dưa ra, lấm lét
đưa cho mẹ. Đến bây giờ, tôi vẫn
không sao quên được ánh mắt mẹ lúc
ấy. Nó thảng thốt, đau khổ như vừa
bị mất một vật gì vô cùng quý giá. Tôi
không hiểu hết ý nghĩa của ánh mắt
ấy, nhưng tôi hiểu ngay là mình đã làm một
việc gì rất dại dột để mẹ buồn
phiền. Mẹ ra lệnh:
- Mi ra đồng quăng hai mớ dưa xuống
ruộng rồi về đây tau nhủ!
Lúc này tôi đâu thiết gì hai mớ dưa nữa,
mà tôi chỉ lo sợ bị đòn. Mỗi khi mắc
lỗi nặng, tôi thường bị mẹ bắt
nằm úp mặt xuống giường, quất mấy
roi vào vào mông rồi quát: "Nhỏ! Từ rày
đã chừa chưa?". Những lúc ấy, tôi
thường vừa khóc, vừa xin: "Em chừa!
Em chừa!". Nghĩ đến ánh mắt của
mẹ, tôi hiểu trận đòn hôm nay chắc nặng
lắm.
Từ ngoài cổng về, tôi đã thấy mẹ
cầm một cái roi dài. Anh tôi đứng cạnh,
trông cũng sợ sệt chẳng kém gì tôi. Mẹ
đập cây roi xuống mặt đất, nhìn
tôi rất nghiêm khắc:
- Mi đứng đây! Thằng Lớn, mi nhắc
lại cho em hắn có tội chi, khi nãy mẹ dặn
ra răng!
Anh tôi khoanh tay nói:
- Dạ. Cu Nhỏ có tội đã ăn trộm
dưa. Mẹ dặn: Đói cho sạch, rách cho thơm,
thà chết đói chứ nhất quyết không
được ăn trộm.
- Mi nghe rõ chưa Nhỏ? Chừ tau đập cho
mi nhớ!
Câu nói chưa dứt thì ngọn roi đã quất
lên người tôi. Lần này mẹ không nói tôi
úp mặt xuống giường, cũng không phải
chỉ đánh vào mông. Ngay cái quất đầu
tiên, tôi đã cảm nhận được lằn
roi từ vai xuống lưng, vắt qua mông. Tôi
đau quá, nhảy dựng lên, một tay xoa vào vết
đau ở mông, tay kia theo phản xạ, giữ lấy
tay cầm roi của mẹ. Tôi hét lên: "Mẹ
ơi, em xin chừa!". Nhưng mẹ như không
để ý đến nỗi khiếp hãi của
tôi. Thêm một roi, rồi một roi nữa quất
lên người tôi. Vừa đánh, mẹ vừa
nói: "Ăn trộm này, tau mần chi mà đẻ
con hư đốn ra ri". Tội nghiệp thân
tôi, chẳng có mảnh vải nào trên người
nên ngọn roi như cắn vào da thịt. Tôi cảm
thấy không thể chịu đựng thêm
được nữa, liền vùng khỏi tay mẹ,
lao ra cổng. Mẹ thét: "Cu Lớn, mi ra lôi hắn
vô đây!". Anh tôi tuy sinh đôi, nhưng khoẻ
hơn tôi nhiều, tôi chỉ đứng đến
tai anh. Bởi thế, chỉ vài bước nhảy
tắt qua luống rau là anh tóm ngay được tôi,
lôi vào nhà. Tôi sợ hãi khoanh tay trước mặt
mẹ: "Mẹ ơi, em biết tội rồi mà.
Mẹ tha em, đừng đập em nữa, em
đau lắm!".
Hai chân mẹ bỗng quỵ xuống, mẹ ôm lấy
tôi oà khóc: "Con ơi, mẹ có muốn đập
con mô. Mẹ thương con lắm. Con nỏ có chi
ăn, mẹ cũng đứt từng khúc ruột,
nhưng mẹ phải dạy cho con để con nhớ".
Mẹ vừa xoa vào những lằn roi trên người
tôi, vừa khóc. Lúc ấy, tôi thương mẹ
quá. Tôi cũng ôm lấy mẹ mà khóc. Nước
mắt tôi ướt đầm miếng vá trên vai
áo mẹ. Còn nước mắt của mẹ - Trời
ơi, dòng nước mắt ấy rơi lên vai,
chảy xuống tấm lưng trần bé nhỏ của
tôi, thấm vào những vết lằn roi, làm cho
tôi cảm thấy vô cùng xót xa ân hận. Đó
là lần đầu đứa bé trẻ thơ
như tôi hiểu thế nào là ân hận. Cái cảm
giác ấy cứ theo tôi đến tận bây giờ./.
Hồ Sĩ Hậu (Văn Nghệ)